دین در سه اصطلاحی که در عنوان این متن آمده جایگاه های متفاوتی دارد، به این جهت مفهوم این سه اصطلاح با یکدیگر متفاوت است.
در دوران ما شکل ساختاری دولت ها معمولا جمهوری یا پادشاهی هستند. دینِ دولتی عبارت از دینی است که در قانون اساسی کشور مورد حمایت ویژه قرار گرفته و دولت مکلف شده است بطور ویژه از آن حفاظت کند. میزان این امتیازِ ویژه برای دینی خاص در دولت های مختلف متفاوت است. مثلا در انگلستان با آنکه نظام کاملا سکولار شده است، اما همچنان پادشاه عالی ترین محافظ کلیسای انگلیس است، و برای کشیشان در مجلس امتیازاتی در نظر گرفته شده است. در ایران پیش از انقلاب اسلامی مذهب شیعه اثنی عشری به عنوان مذهب رسمی مورد حفاظت ویژه قرار گرفته بود. در ترکیه با آنکه اکثریت مردم مسلمان هستند، از 1924 دولت(جمهوری) کاملا سکولار در نظر گرفته شده است. در اندونزی کشوری که بزرگ ترین جمعیت مسلمان را دارد- بیش از 80 درصد کل جمعیت مسلمان است- قانون اساسی آن کشور دینِ دولتی ندارد و اسلام با بودیسم و هندویسم حقوق یکسان دارد. در نروژ -یکی از سکولارترین کشورهای جهان- تا یک سال پیش کلیسا جزء دولت بود و مورد حمایت ویژه قرار داشت. با اصلاح قانون اساسی، این امتیاز از کلیسا و دین رسمی سلب شد. و دیگر دین ِدولتی در این کشور وجود ندارد.
اما دولتِ دینی(تئوکراسی) عبارت از دولتی است که از لحاظ نظری ادعا می شود که از جانب خدا اداره می شود. در این نوع دولت، قدرت سیاسی در دست روحانیان است و ادعا می کنند، حکم رانی آنها از جانب خدا ، مشیت الهی و یا تکلیفی است که آنها برای به اجرا دراوردن احکام شرع دارند. دولت کلیسا در مسیحیت و خلفا در اسلام از اینگونه دولت ها در سده های میانه بودند.
در دوران ما دولت اسلامی ایران یک دولتِ دینی(تئوکراسی) است. به همین سبب اصلاح دولت ممکن نیست. اگر ما دین دولتی داشتیم، امکان اصلاح قانون وجود داشت . اما وقتی دولت دینی گردد، همه اجزایش دینی است و به همین خاطر سخن از اصلاح دولتِ دینی درست نیست.
اما دین مردم، عبارت از باورهای دینی است که بخشی از مردم یک سرزمین به آن باور دارند. در یک سرزمین یا کشور ممکن است چند باور دینی وجود داشته باشد. مثلا در ایران ما باورهای دینی مختلفی مانند مذاهب سنی و شیعه، مسیحی، یهودی و بهایی وجود دارد. این باورها جزیی از فرهنگ سرزمین هستند. برتری آماری یک باور بر باور دیگر موجب امتیاز قانونی نمی تواند باشد. در دوران ما دین ناباوری نیز یک نوع باور است. همه این باورها جزیی از فرهنگ هستند. مردم بایستی آزاد باشند که خود زندگی فرهنگی شان را سامان دهند. هر گونه دخالت دولت برای امتیاز قایل شدن به یکی از باورها موجب تبعیض و بی عدالتی می گردد.
احمد تاج الدینی
06.فوریه.2017
